رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم گفت: فلسفه نزول قرآن، هدایت است. لذا همه نیازهای هدایتی انسان را بیان فرموده است که شامل امور دنیایی و اخروی و امور جامعه و روح و روان انسان و ... است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در نشست علمی «مبانی مرجعیت علمی قرآن کریم» با بیان اینکه این مبانی شامل بعیده و قریبه است، گفت: سلسله مبانی قریب مباحثی چون بحث جاودانگی قرآن و جامعیت را در برمی‌گیرد که ما همیشه با آن‌ها مرتبط هستیم؛ این مبانی در بحث مرجعیت اثرگذاری بیشتری دارند لذا نگاه ما به این مبانی باید متفاوت از نگاه دیگران باشد از این رو برخی محققان در مورد جامعیت و جاودانگی قرآن کتاب نوشته‌اند.
وی با تاکید بر شناسایی رابطه مرجعیت علمی با جاودانگی قرآن و ملازمه این دو، تصریح کرد: اگر جاودانگی و جامعیت قرآن به صورت مطلق بحث شود کما اینکه شده است ممکن است خیلی برای ما مفید نباشد ولی اگر رابطه بررسی شود در زمینه مرجعیت کمک مهمی است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن اضافه کرد: جاودانگی به این معناست که معارف قرآن در هدایت و پاسخگویی به نیازهای انسان و تحقق تمدن اسلامی، تشکیل مدینه فاضله اسلامی و اثرگذاری بر علوم کهنه نمی‌شود و همیشه می‌تواند منبع معرفتی انسان باشد؛ قرآن هدایت برای همه مردم(هدی للناس) است، لذا برای علوم انسانی و اسلامی منبع و مرجع است همچنین قرآن خود را تبیان لکل شیء بیان فرموده است و این نشان می‌دهد خدا می‌خواهد همه نیازهای هدایتی انسان از قرآن گرفته شود. نیازهای مرتبط با رابطه خدا با انسان و انسان با انسان‌های دیگر و با طبیعت که در قالب علومی مانند جامعه‌شناسی و روان‌شناسی و اقتصاد و محیط زیست و ... بررسی می‌شود.
این پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه شهید مطهری در کتاب جامعه و تاریخ قواعدی از تاریخ و جامعه را از قرآن گرفته است که علامه هم کار مشابهی دارد، گفت: از منظر علامه طباطبایی، جامعه خودش دارای حیات است و شهید مطهری هم بر مبنای علامه استخراج کرده است که جامعه از منظر قرآن، دارای حیات است. شهید صدر هم در بحث ساختار اقتصاد نظریه اقتصادی قرآن را طرح می‌کند و به آیات شریفه از جمله: اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ ۖ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ ۗ أُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ.
وی تاکید کرد: جاودانگی در مرجعیت علمی به این معناست که ما بفهمیم بین مرجعیت علمی و جاودانگی چه الزامی وجود دارد و اگر این را فهم کنیم قرآن می‌تواند در جایگاه مرجعیت قرار بگیرد. در علوم بشری روند این است که یک نظریه تاریخ مصرف دارد و بعد از مدتی از دور خارج می‌شود؛ ممکن است این سؤال مطرح شود که شما می‌گویید قرآن منبعی برای علوم است پس ممکن است با رد نظریات منتسب به قرآن، خود قرآن هم از مدار منبعیت خارج شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی مقدم با اشاره به سخن برخی منتقدان مرجعیت قرآن، افزود: این گروه معتقدند که قرآن اشرف از این است که در معرض علوم قرار بگیرد؛ قرآن کتاب ابدی ماست و نمی‌تواند منبع علوم باشد زیر ا لازمه آن تغییر در قرآن است؛ این سخن را ذهبی و دیگران در گذشته گفته‌اند. سخن ما این است که قضایای قرآن کریم عمدتا در قالب قضایای حقیقیه هستند و ویژگی این قضایا فرازمانی و فرامکانی است؛ اکثر آیات شریفه چنین هستند. مثلا بحث توصیه به توسعه قدرت در قالب آیه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ...» آمده است یعنی شما باید در همه عرصه‌ها بر قدرت خود بیفزایید.
وی افزود: اگر ما از این آیه شریفه توسعه قدرت را استفاده کردیم ولو اینکه یکی از پروژه‌های توسعه قدرت ما شکست بخورد آیا این به معنای شکست قرآن است؟ قطعا ضرری به اطلاق آیه نخواهد خورد. یا آیه نفی سبیل که یک قضیه حقیقیه است و به همه زمان‌ها و ارتباطات و سیاست خارجی و مباحث اقتصادی و فرهنگی و ... ناظر است لذا هیچ‌وقت مشمول زمان و مکان نخواهد شد.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: برخی قضایا هم حقیقیه نیستند ولی قابل تبدیل به این قضایا هستند مانند آیه «ویل للمطففین» آیه بحث کلی وزن و کیل را مطرح کرده است ولی مصداق کیل متفاوت است و می‌توان با لغو خصوصیت بگوییم به صورت کلی در معاملات نباید تضییعی صورت بگیرد. یا در آیه حرمت میته و دم گفته است که خون حرام است و کسی نباید آن را معامله کند ولی در جای دیگری فرموده است ای اهل ایمان اموال خود را بین خودتان به باطل نخورید ولی امروز وجه محلله‌ای برای خرید و فروش خون وجود دارد تا جان کسی نجات پیدا کند لذا بحث حرمت خون از بین می‌رود زیرا جهت محلله دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی مقدم با بیان اینکه بسیاری از آیات دیگر را می‌توان با عمومات و اطلاق و قضایای تبدیل به حقیقیه و ... مطرح کنیم که دال بر جاودانگی قرآن است لذا قرآن همیشه و در همه عرصه‌ها می‌تواند مورد استفاده باشد، تصریح کرد: مبنای دیگری که نقش زیادی در مرجعیت دارد بحث جامعیت قرآن است؛ برخی جامعیت را به حداقلی و حداکثری تقسیم کرده‌اند یعنی قرآن فقط به امور اخروی می‌پردازد ولی برخی، آیات را ناظر به هر دو دنیا می‌دانند که بیشتر افراد هم طرفدار این نظریه هستند ولی باید ببینیم که قرآن نسبت به علم هم جامعیت دارد یا خیر؟
نظریات مختلف درباره جامعیت علمی قرآن
وی اظهار کرد: در این مورد چند نظریه وجود دارد یکی اینکه قرآن جامعیت دارد به صورت حداقل؛ یعنی قرآن درصدد بیان مطالب علمی نیست و مطالب حداقلی دارد ولی فخررازی و غزالی و ... گفته‌اند در قرآن همه علوم وجود دارد ولی در تفسیر به رنج افتاده‌اند و برخی هم نگاه اعتدالی دارند یعنی نه همه علوم در قرآن است و نه اینکه هیچ مطلبی علمی در قرآن نیست؛ البته طرفداران حداقلی و حداکثری و اعتدالی هیچکدام منطقی برای استدلال خود ندارند و صرفا ادعا کرده‌اند.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، تاکید کرد: به تعبیر علامه مصباح این افراد چون در جریان علم‌گرایی قرار گرفتند گفتند همه علوم در قرآن است لذا به توجیه پرداختند که در مواردی سر از تفسیر به رای درآورد لذا باید منطق برای اثبات جامعیت داشته باشیم که به نظر بنده این است که بگوییم فلسفه نزول چیست؟
وی تاکید کرد: فلسفه نزول قرآن، هدایت است لذا همه نیازهای هدایتی انسان را بیان فرموده است که شامل امور دنیایی و اخروی و امور جامعه و روح و روان انسان و ... است. امروز بسیاری از گرفتاری‌های بشر به خاطر علوم انسانی نادرست است لذا قرآن باید معیار و ملاک ارائه دهد.
