ششمین پیش نشست نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم در قالب کرسی علمی ترویجی با عنوان جامعیت تبعی قرآن؛ از نظریه تا تطبیق، با مشارکت آستان قدس رضوی با ارائه حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی راد، نقد حجت الاسلام و المسلمین محمدصادق یوسفی مقدم و حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی محمدی و دبیری حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر مؤمنی در مورخه پنجشنبه بیست و چهارم آذرماه 1401 در ساختمان سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد.
به گزارش دبیرخانه همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم، در ابتدای این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی راد، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، به ارائه بحث جامعیت تبعی قرآن؛ از نظریه تا تطبیق پرداخت و گفت: یکی از مبانی کلامی مرجعیت علمی قرآن کریم اثبات جامعیت قرآن کریم است خود جامعیت قرآن یک مبناست و اینجا ما به عنوان پیش فرض استفاده خواهیم کرد. نکته بعدی مفاهیم این کرسی است مفهوم جامعیت تبعی (غیر استقلالی، شرطی، انظماممی) در مقابل استقلالی ذاتی است که توضیحاتی ارائه دادند. وی همچنین افزود میان جامعیت قرآن و جامعیت اسلام رابطه تنگاتنگ وجود دارد جامعیت اسلام مساوی با جامعیت قرآن هست.
دانشیار دانشگاه تهران ادامه بیان داشت: نظریه های مختلف در این زمینه ارائه شده و وجه اشتراک یا وجه حداقلی قرآنی در حوزه هدایت انسان و تعامل انسان با خود و با غیر خود اجتماع و خدا دارد.
وی افزود: جامعیت ریشه کلامی پدید آورنده آن است که هیچ مانعیت عقلی وجود ندارد و همانند کتاب تکوین جامع می باشد.
حجت الاسلام راد گفت: در مورد پیامد و ره آورد پذیرش این نظریه است که حجیت قرآن بعد از رسالت پیامبر(ص) تا قیامت می باشد زیرا آموزه های قرآن فرازمانی و فرامکانی هستند.
وی در ادامه 9 پرسش در باره جامعیت قرآن مطرح نمود و سپس به آنها پاسخ داد.
دکتر علی راد سپس در محور دوم مروری بر نظریه های جامعیت پرداخته و جامعیت استقلالی و غیر استقلالی و مولفه های جامعیت تبعی و غیر استقلالی را بیان نمودند و مبانی نظری جامعیت تبعی را دو مبنا دانست اول مبانی نظری عقلی و کلامی و دوم مبانی نقلی با استناد به روایات و احادیث بعد از رحلت نبوی که باید با یک مکانیسم و متدولوژی بهره گیری از قرآن باشد.
محور سوم بیانات آقای راد در باره تطبیق بود که در باره جریان های فکری بعد از رسالت نقل گرا؛ حدیث گرا؛ عقل گرا و مدرسه اهل بیت علیهم السلام در مورد جامعیت قرآن که اهل بیت می توانستند هم از ظاهر قرآن و هم از باطن قرآن دانش را استخراج نمایند و اینکه در استخراج دانش از ظاهر قرآن به صورت استقلالی و تبعی و دیدگاه را بیان نمودند و در نهایت اینکه طرفداران جامعیت بسبی قرآن معتقدند قرآن برای هدایت آمده است و نیازی به منبع دیگر ندارند و نیاز به تبیین کننده ندارد پذیرش اصول خاتمیت جامعیت (اصول) و فروع را واگذار کرده اند.
وی در پایان به بررسی حدیث قیّم القرآن و روایات دال بر جامعیت را بیان فرمود.
در ادامه نشست، پس از توضیحات اجمالی دبیر کرسی، ناقدین به نقد دیدگاه ارائه دهنده پرداختند.
ناقد اول، حجت الاسلام و المسلمین محمد علی محمدی گفت: نظریه جامعیت قرآن تقریبا همه مسلمانان اعتقاد به جامعیت قرآن دارند البته با سه دیدگاه احداکثری؛ حداقلی و اعتدالی مثلا غزالی می گوید همه چیز در قرآن هست قرآن علم اولین و آخرین است و حتی قواعد ریاضی هم در قرآن موجود است یا آقای حسینی همدانی در تفسیرش گفته است قرآن شامل همه علوم دنیوی و اخروی است ولی تفسیرش به اهل بیت علیهم السلام گذاشته شده است .
محمدی در ادامه در باره جامعیت تبعی و رابطه آن با تفسیر اهل بیت علیهم السلام بیان کرد: ما روایاتی داریم که خود قرآن برخی برخی را تصدیق می کند تفسیر می کند بله اگر اهل بیت در جایی تفسیری فرمودند تفسیر آنها مقدم است بر سایر تفاسیر. اما فهم قرآن و فهم جامعیت قرآن متوقف بر عترت نیست این بیانگر این است که ما می توانیم از قرآن نظریات را استخراج کنیم و مخاطب قرآن کریم انسان و حتی مشرکان هستند
ناقد دوم، حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای یوسفی مقدم نیز گفت: نظریه جامعیت تبعی قرآن بر اساس فرمایش شما دو مولفه دارد اول ذاتی است یعنی جامعیت به علم وحکمت که جعل خداست و دوم جامعیت عینی سازی و رفتن به سراغ اهل بیت علیهم السلام یعین دست یابی به جامعیت بدون اهل بیت غیر ممکن است جامعیت ذاتی مورد قبول هست چرا که کلام الله است سوال و نقد ما متوجه جامعیت تبعی است اولا چیزی را ذاتی دانستیم دیگر شرطی بودن پذیرفته نیست ثانیا اگر جامعیت قرآن را مشروط به عترت کردیم چرا تفسیر ترتیبی مشروط به عترت نباشد حتی تفسیر موضوعی و ترجمه قرآن ، در حالی که ما روایاتی در ادامه در باره جامعیت تبعی و رابطه آن با تفسیر اهل بیت علیهم السلام فرمود: ما روایاتی داریم که خود قرآن برخی برخی را تصدیق می کند تفسیر می کند بله اگر اهل بیت در جایی تفسیری فرمودند تفسیر آنها مقدم است بر سایر تفاسیر. اما فهم قرآن و فهم جامعیت قرآن متوقف بر عترت نیست این بیانگر این است که ما می توانیم از قرآن نظریات را استخراج کنیم و مخاطب قرآن کریم انسان و حتی مشرکان هستند.
وی در پایان ادامه داد: اگر ما جامعیت تبعی قرآن را منحصر در عترت کردیم چرا جامعیت قرآن را مشروط به عقل ندانیم .
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی راد در پاسخ به نقدهای ناقدین محترم گفت: بحث ما حدیث و روایت نیست ما جامعیت تبعی را شرطش را عترت می دانیم نه حدیث و روایت و تفاوت جوهری دارند حدیث حادث و اعتبار مطلق ندارد اما عترت فرا نقد است عترت زنده است و قابل دسترسی است بر اساس برهان لطف و خاتمیت و تکامل باید یک مکانیسم و متدولوژی باشد و سودمندی جامعیت تبعی در دروران رسول و ائمه خودکارکردی خود را نشان داده است.
در ادامه نیز حاضرین در جلسه به بیان نظرات خود پرداختند. و حجت الاسلام و المسلمین موسوی عبادی به جمع بندی موارد مطرح شده در جلسه پرداخت.