پنجمین پیش نشست نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم در قالب کرسی علمی ترویجی با عنوان نظریه رشد اخلاقی قرآن بنیان، با ارائه حجت الاسلام و المسلمین سید علی اکبر حسینی رامندی، نقد حجت الاسلام و المسلمین محمدمهدی فیروزمهر و دبیری حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر مؤمنی در مورخه سه شنبه بیست و دوم آذرماه 1401 در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار شد.

به گزارش دبیرخانه همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم، در ابتدا حجت الاسلام و المسلمین حسینی ­رامندی ، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، به ارائه بحث نظریه رشد اخلاقی قرآن بنیان پرداخت و گفت: مسأله رشد از مسائل اساسی در دانش‌های گوناگون است؛ رشد تداعی‌کننده تغییرِ تدریجی، پیشرفت، گسترش، فزونی، شکوفایی، تکامل و تعالی است؛ رشد در عرصه‎های گوناگونِ مادی، معنوی، جسمی، روحی، روانی، جنسی، عقلی، علمی، عاطفی، اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، اعتقادی، شغلی، هنری و مانند اینها در مفهومی تقریباً یکسان به‎کار می‎رود. رشد در دانش روان‌شناسی، به جسمی، جنسی، عقلی، اقتصادی، اخلاقی، عاطفی، اعتقادی و... تقسیم می‎شود؛ در آموزه‎های قرآنی نیز رشد در معانی یادشده به‎کار رفته است.

وی در این خصوص افزود: محور اصلی این پژوهش، آیه 7 سوره حجرات است که در آن ویژگی­های رشدیافتگان پرداخته بیان شده است: وَ اعْلَمُوا أَنَّ فيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطيعُكُمْ في‏ كَثيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإيمانَ وَ زَيَّنَهُ في‏ قُلُوبِكُمْ وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْيانَ أُولئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ (حجرات: 7) در این آیه به 5 ویژگی اساسی اشاره شده است که همه آن ها عاطفی هستند  و در دانش روان‌شناختی از آن به رشد عاطفی تعبیر می‌شود.

رشد عاطفی، قرآنی، تحول و تعالی عواطف انسانی در پرتوی تربیت قرآنی است. براساس آیه 7 سوره حجرات، رشد عاطفی، قرآنی در بعد عاطفی انسان رشدیافته تبلور می‌یابد و هدف نزول قرآن، باریابی انسان به مقام رشد عاطفی است. مقصود از رشد عاطفی دست­یابی به سعادت و کمال است. به عبارت دیگر رشدیافتگی، رسیدن به قله است.

تربیت (هدایت) قرآنی، فرایند دستیابی به رشد عاطفی است «قُلْ أُوحِىَ إِلىَ‏ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الجْنّ‏ فَقَالُواْ إِنَّا سمِعْنَا قُرْءَانًا عجَبًا* يهَدِى إِلىَ الرُّشْدِ فَامَنَّا بِهِ  وَ لَن نُّشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا» (جن: 2-1). رشد عاطفی، خودشکوفایی فطرت اخلاقی در پرتو بندگی است. رشدهای متعالی، معنوی، اخلاقی و قرآنی جایگزین‎هایی است که از سوی برخی قرآن‌پژوهان برای رشد عاطفی، قرآنی، پیشنهاد شده است.

انسان همانند همه پد‎یده‎های بی‎شمارِ جهان هستی، همواره در حال تحول و تغییر است. در دانش روان‌شناسی، این تغییرِ پیوسته که از بدو تولد تا پایان زندگی مادی ادامه دارد، رشد ‎نامیده می‏شود.

یافته‎هایِ دانشِ روان‌شناسی، علوم‎تربیتی، علوم‎طبیعی، مدیریت در مقایسه با مطالعاتِ قرآنی درمورد «رشد» با تفاوت‎هایی همراه است. براساس مبانی قرآنی، گستره معنایی رشد به‎جهان مادی و تغییرات فیزیولوژیکی محدود نمی‎شود، درحالی‎که در نظریه‎های روان‌شناسی هدفِ واپسینِ رشد اخلاقی، دستیابی به زندگی مادی بهتر است؛ ازاین‎رو در این دانش، «رشد» با وصفِ بهنجار و نابهنجار توصیف می‎شود. همچنین کُلبِرگ، ششمین و بالاترین مرحله رشد اخلاقی را پذیرش آزادانه اصول اخلاقِ جهانی برای زندگی بهتر تفسیر می‎کند. در این تعریف‎ها بُعدِ روحانی و معنویِ رشد، مغفول مانده است.

روان شناسی معاصر با ابتنا بر روش‎های اثبات‎گرایی و تجربه‎گرایی و مبانی انسان‎شناختی، هستی‎شناختی و روش‎شناختیِ و معرفت‌شناختیِ روش‎های تجربی استوار شده است. افزون بر آن رشد در روان‌شناختی شامل هرگونه‎ تغییری از جمله سقوط، زوال، فساد و انحطاط می‎شود. اما در قرآن و منابع تربیتی و اخلاقی، اطلاق رشد بر تغییراتی که به افول، انحطاط، زوال، فساد و سقوط می‎انجامد، نادرست است.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین فیروزمهر، عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و ناقد کرسی علمی، به بیانی نکاتی در خصوص موارد ارائه حجت الاسلام و المسلمین حسینی رامندی پرداخت و گفت: عنوان، بسیار کلی و عام است و با محتوای ارائه شده هماهنگ نیست و مباحث، بیان­گر تمام دیدگاه قرآن دربارة رشد اخلاقی نیست. نسبت رشد عاطفی در روان­شناسی با رشد اخلاقی قرآنی به­ خوبی تبیین نشده است. ادعای جایگزینی رشد اخلاقی با رشد عاطفی قابل تأمل است. تمرکز بحث بر روی تعریف واژگانی است و از جهت معناشناسی مفهوم رشد در قرآن حق مطلب ادا شده است، اما تحلیل لازم در ارئه مطالب مشاهده نمی­ شود؛ علاوه بر آن عناوین اصلی و فرعی با محتوای مطالب هماهنگ نیست. با توجه به آیه شریفه 7 حجرات، برخی از لوازم رشدیافتگی و به قله هدایت رسیدن، دوست داشتن ایمان و نفرت از کفر و زشتی ها یاد کردید، در حالی که به تعبیر برخی از مفسران، این موارد فطری است و مقدمات رشد است نه نتیجه آن.

در ادامه نیز حاضرین در جلسه به بیان نظرات خود پرداختند و حجت الاسلام و المسلمین مومنی  به جمع بندی موارد مطرح شده در جلسه پرداخت.